Διαμόρφωση κουλτούρας «Εδώ μέσα δεν ακουμπάμε την μπανάνα»
Σκεφτείτε πως έχει δημιουργηθεί ο άτυπος κανόνας «πρέπει να πλένουμε τα χέρια μας πριν βγούμε από την τουαλέτα» ή πως δημιουργήθηκε και πως χάθηκε η κοινωνικώς προσδοκώμενη συμπεριφορά, «να χαιρετάμε κάποιον, ακόμα και άγνωστο όταν τον συναντάμε στο δρόμο» ή τα διάφορα «ήθη και έθιμα» της εθνικής μας κουλτούρας.
Ο τρόπος της διαμόρφωσης της κουλτούρας μέσω της αλληλεπίδρασης και των εμπειριών στα πλαίσια της εξελικτικής πορείας μιας επιχείρησης ή ενός οργανισμού, γίνεται πλήρως κατανοητός με την εξής ιστορία-πείραμα.
Έβαλαν, λοιπόν, σε ένα μεγάλο κλουβί τέσσερις (4) μαϊμούδες και στη συνέχεια κρέμασαν μέσα στο κλουβί μία μπανάνα. Οι μαϊμούδες που, ως γνωστόν, «τρελαίνονται» για τις μπανάνες, μόλις την είδαν, όρμησαν να την πάρουν.
Αμέσως όμως, ένας φύλακας άρχισε να τις καταβρέχει με πολύ νερό, που έπεφτε πάνω τους με πολύ υψηλή πίεση, για να τις αποτρέψει να πάρουν την μπανάνα. Οι μαϊμούδες σταμάτησαν τη διεκδίκηση της μπανάνας, αφού η πίεση του νερού ήταν κάτι χειρότερο από ξυλοδαρμός.
Όταν ο φύλακας σταμάτησε το νερό και οι μαϊμούδες συνήλθαν, όρμησαν ξανά να πάρουν την μπανάνα. Τότε ξανά ο φύλακας άρχισε να ρίχνει πάνω τους νερό με υψηλή πίεση. Αυτό επαναλήφθηκε αρκετές φορές, μέχρι που οι μαϊμούδες έμαθαν: «δεν ακουμπάμε την μπανάνα». Έτσι όσες μπανάνες και να τους κρεμούσαν αυτές έμεναν αδιάφορες. Στη συνέχεια έβγαλαν μία μαϊμού από το κλουβί και στη θέση της έβαλαν μία νέα. Αυτή μόλις είδε την μπανάνα, όρμηξε να την πάρει, αφού δεν γνώριζε τι είχε προηγηθεί με τον φύλακα. Όμως οι υπόλοιπες τρείς άρχισαν να τη δέρνουν, για να μην τους ρίξουν το «νερό υπό πίεση». Έτσι και η νέα μαϊμού έμαθε ότι δεν πρέπει να πειράζει την μπανάνα. Σε λίγο, έβγαλαν μία δεύτερη από τις «παλιές» μαϊμούδες και έβαλαν μία νέα. Αυτή επίσης τρέχει να πάρει την μπανάνα. Ξανά οι υπόλοιπες την κάνουν και αυτή «τόπι» στο ξύλο. Έτσι έμαθε και αυτή να μην παίρνει την μπανάνα. Στη συνέχεια, βγάζουν και την Τρίτη «παλιά» μαϊμού και βάζουν μία Τρίτη νέα στο κλουβί. Αυτή επίσης ορμά να πάρει την μπανάνα, αλλά επίσης οι άλλες μαϊμούδες την κάνουν «τόπι» στο ξύλο. Έτσι και αυτή δεν ακουμπάει πλέον την μπανάνα. Τέλος, βγάζουν και την τέταρτη «παλιά» μαϊμού και βάζουν μία νέα. Μόλις αυτή βλέπει την μπανάνα, ορμά να την πιάσει. Οι υπόλοιπες ορμάνε και την κάνουν «τόπι» στο ξύλο. Προσέξτε τώρα. Από τις μαϊμούδες που είναι πλέον μέσα στο κλουβί, καμία δεν έχει «δεχτεί» νερό υπό πίεση από τον φύλακα και κατά συνέπεια καμία δεν γνωρίζει γιατί πρέπει να δέρνουν τη μαϊμού που πάει να πιάσει την μπανάνα! Μέσα στο κλουβί πλέον ισχύει ο κανόνας «δεν ακουμπάμε την μπανάνα», χωρίς καμία από τις μαϊμούδες να γνωρίζει τη σκοπιμότητά του.
Το εντυπωσιακό και εξαιρετικά διδακτικό αυτό πείραμα κάνει φανερό πως μέσω της αλληλεπίδρασης, της εμπειρίας, της επανάληψης και της εξελικτικής πορείας της επιχείρησης ή του οργανισμού, διαμορφώνεται η κουλτούρα της.
Σε διάφορες επισκέψεις μου σε τμήματα Νοσοκομείων έχω δει να ισχύουν κανόνες του τύπου «εδώ μέσα δεν ακουμπάμε την μπανάνα». Και όταν ρωτώ το γιατί, η απάντηση είναι: «Έτσι γίνεται εδώ» ή «Όπως βρήκες νύφη».
Η απάντηση είναι ότι δημιουργήθηκαν κάποτε για κάποιο λόγο, όμως διατηρήθηκαν μέσω της επανάληψης και ισχύουν ανεξαιρέτως αν στο σύγχρονο περιβάλλον έχουν αρνητικές συνέπειες.